Cel

Celem projektu jest przygotowanie wydania krytycznego traktatu Giuochi mathematici (początek XVI wieku), kórego autorem jest Piero di Nicolò da Filicaia, na podstawie rękopisów Ital. Quart. 48 (ze zbiorów 'berlinki' przechowywanych w Bibliotece Jagiellońskiej) i Magliabecchiano XI, 15 (Biblioteka Nazionale, Florencja). Ponadto tekst zostanie przeanalizowany i porównany z traktatami renesansowymi o podobnym charakterze (przede wszystkim teksty Luki Paciolego), a także zostanie przeprowadzona jego analiza językowa. W projekcie zostanie również podjęta tematyka związku autora z kręgiem Medyceuszy (traktat jest dedykowany Julianowi Medycejskiemu, księciu Nemours 1479-1516) oraz rozrywek matematycznych w renesansowej Florencji. Wydanie posłuży jako materiał dla historyków matematyki i historyków Odrodzenia a z drugiej strony dla historyków języka włoskiego.

Opis

“Trzej zazdrośni mężowie” to nazwa zagadki matematycznej opartej na logice i na prostych wyliczeniach, która do prezentowana jest w zbiorach łamigłówek i zagadek. Istnieją też jej wersje uwspółcześnione: “Pary zakochanych nastolatków uciekają z domu”. Skąd się wzięły te zagadki? Kto i gdzie je wymyślał? Odpowiedzieć na to pytanie to zadanie historii matematyki, ale nie da się odtwarzać historii bez opublikowania źródeł. Tym właśnie zajmujemy się w projekcie: opublikowaniem i opracowaniem jednego z najważniejszych renesansowych źródeł tzw. matematyki rekreacyjnej czyli nie tej szkolnej i uniwersyteckiej, a tej, która służyła i służy rozrywce. Począwszy od najstarszych cywilizacji ludzie bawili się matematyką i wymyślali różne pozorne paradoksy oraz zmyślne łamigłówki.

Nowożytne zagadki matematyczne mają renesansowe korzenie. We Włoszech, na początku XVI wieku powstały dwa ważne rękopiśmienne zbiory zagadek. Jeden De viribus quantitatis, autorstwa Luki Paciolego, napisany przed 1508 roku (wydany dopiero w roku 1997 oraz w faksymile w 2009) oraz drugi, Giuochi mathematici dedykowany Julianowi Medyceuszowi, księciu Nemours a napisany przez bliżej nieznanego autora: Piera di Nicolò d’Antonio da Filicaia (ok. roku 1513), który do tej pory nie doczekał się edycji. Później do tematyki zagadek matematycznych wracali w swoich dziełach wybitni renesansowi matematycy włoscy: Tartaglia i Cardano, a cały zbiór zagadek w 1612 roku opublikował Francuz Claude-Gaspard Bachet de Méziriac, który pełnymi garściami czerpał z włoskich poprzedników (jak wykazał już Agostini w 1924). Stąd już tylko krok do współczesnych zagadek i łamigłówek matematycznych.

Traktat, który publikujemy, napisany został w języku wernakularnym (włoskim), a nie po łacinie, co wskazuje, że jego użytkownikami nie mieli być uniwersyteccy uczeni. Zresztą na przeznaczenie wskazuje też rękopis traktatu, który znajduje się obecnie w Bibliotece Jagiellońskiej (jest to rękopis Ital. Quart. 48 pochodzący z tzw. berlinki) – piękna oprawa, wyszywany herb Medyceuszy, dekoracje na karcie tytułowej z motywami herbowymi. Było to dzieło dedykowane i przeznaczone dla władcy Florencji i jego otoczenia. Stąd, oprócz publikacji tego niezwykle ważnego traktatu, zgłębiamy, jak i dlaczego zajmowano się zagadkami matematycznymi w renesansowej Florencji, przede wszystkim w kręgu Juliana Medycejskiego. Językoznawcze zainteresowania zaprowadzą nas z kolei do historii języka – omawiamy i analizujemy język, jakiego Piero da Filicaia użył, aby zainteresować Medyceuszy łamigłówkami.

Zespół

• Roman Sosnowski
• Luca Palmarini
• Piotr Kobak (konsultacje matematyczne)
• Łukasz Bieńkowski (strona web projektu)

Kontakt

roman.sosnowski@uj.edu.pl